Topp & Dubio

'Kunst in een stad zonder geschiedenis'

PUBLICATIE - Topp & Dubio column in BK-Informatie | januari 2013

De column is geschreven door Topp & Dubio, multidisciplinair kunstenaarsduo uit Den Haag. In hun werk spelen de gevolgen van het toeval en een bovenmatige fascinatie voor het besef van tijdelijkheid en subjectiviteit een grote rol. Hun grotendeels efemere projecten resulteren in live interventies, fotografie, video, boeken en installaties. Al vroeg in hun carrière maakten ze kennis met Rusland en sinds 2008 beschouwen ze Kaliningrad als hun tweede thuisbasis. Topp & Dubio startten er postuum een artistieke dialoog met de vroeg overleden Russische kunstenaar Yuri Lunacharski. In het National Centre for Contemporary Arts Russia (NCCA) in Kaliningrad vindt de eerste presentatie plaats.

'Kunst in een stad zonder geschiedenis'

Eindelijk weer terug in ‘onze’ stad zonder geschiedenis. Samen met tien andere passagiers zitten we in het vliegtuig van Kopenhagen naar Kaliningrad. Met zo’n acht stoelen per persoon is er dus ruimte genoeg om nog even na te denken wat we hier eigenlijk komen doen. We hebben slechts acht dagen de tijd om onze plannen uit te voeren, want we weten nu nog niet dat ditzelfde vliegtuig volgende week niet op het vliegveld van Kaliningrad zal komen opdagen om ons weer op te halen.

Volgens mij heb ik al vier leugens verteld in de eerste paar regels van deze column. Misschien zaten er wel twaalf of dertien passagiers in het vliegtuig; ik heb ze tenslotte niet geteld. En wat is dat voor een geobjectiveerde onzin om te beweren dat Kaliningrad (voorheen Königsberg) geen geschiedenis kent? En als ik nu al weet dat onze vlucht van volgende week zal worden afgelast, ben ik waarschijnlijk allang weer in Den Haag als ik dit schrijf. En ‘last but not least’: waarom schrijf ik ‘we’ als ik hier overduidelijk in mijn eentje ben?
Om met het laatste te beginnen; Topp & Dubio is weliswaar een onafscheidelijk kunstenaarsduo maar kan deze keer helaas slechts op halve kracht aantreden. Tijdens onze vorige reis, afgelopen zomer in Indonesië, is de andere helft van Topp & Dubio plotseling ernstig ziek geworden. Hoewel het inmiddels vier maanden verder is, is de blijvende schade nog niet bekend en zit samen reizen er voorlopig dus niet in. Onze geplande Russische reis van september j.l. moest daarom worden afgelast. Maar gelukkig bestaat Topp & Dubio nog, al had het maar heel weinig gescheeld. Pure mazzel, volgens de artsen in Indonesië, Singapore en Nederland, die zich er mee bezig hebben gehouden. En nu zijn we in Kaliningrad om een kunstenaar te introduceren die er niet meer is. En omdat dit een Topp & Dubio presentatie is, zal ik in meervoud over onszelf blijven spreken en schrijven.

De volgende morgen lopen we langs de drukste verkeersader van deze Russische stad en we zien dat er niets is veranderd. ‘Three White Refridgerators at Moskovsky Prospekt’ is de titel van een kunstwerk van Yuri Lunacharski en daarom lopen via deze route naar het NCCA. We vragen ons nog steeds af naar welke drie objecten de titel zou kunnen verwijzen. Zijn het de drie trolleybussen die je hier bij elke oogopslag voorbij ziet rijden, of de herdenkingslantaarnpalen voor hen die hebben geprobeerd om hier over te steken of zijn het de uniforme Sovjet-flats, die behalve langs de Moskovski Prospekt ook langs alle andere straten in Kaliningrad staan? Was het de wens van Lunacharski om hier drie objecten aan het straatbeeld toe te voegen?
Omdat we zo weinig weten van Lunacharski’s beweegredenen als kunstenaar en zijn nagelaten kunst als uitgangspunt nemen, is zijn kleine oeuvre voor ons een onuitputtelijke bron van inspiratie. Tijdens ons eerste bezoek aan Kaliningrad in 2008 hoorden we terloops van zijn bestaan. Lunacharski was toen net twee maanden dood. Hij was een jonge eigenwijze kunstenaar, maakte objecten, was 30 jaar oud, kreeg een hartstilstand tijdens het hardlopen en was al bijna vergeten als outsider in de Kaliningradse kunstscene. Vooral het feit dat hij nog nooit had meegedaan aan een tentoonstelling zette ons aan het denken: Wat is de waarde van een kunstenaar die zijn werk niet toont en er dan opeens niet meer is? Tijdelijkheid, betekenisgeving en vluchtigheid; het zijn de belangrijkste ingrediënten in ons eigen werk. Lunacharski werd een obsessie voor ons. We zijn een zoektocht naar zijn kunst begonnen en hebben zijn debuuttentoonstelling in Nederland georganiseerd. Het langdurige kijken naar en interpreteren van zijn werk heeft ons eigen werk aantoonbaar beïnvloed. Voor ons waren 'objecten' tot die tijd zelden autonome kunstwerken maar vooral ‘props’ voor een eenmalige presentatie. Ons atelier ligt er vol mee.

Het is nu vier jaar later en we gaan Lunacharski als kunstenaar in Kaliningrad voor ‘eigen’ publiek herintroduceren. Het is de start van een veel groter project dat in 2013 zal plaatsvinden en in het najaar moet leiden tot een grote overzichtstentoonstelling van Yuri Lunacharski en Topp & Dubio. Het is onderdeel van NLRF2013, het culturele programma in het Nederland-Rusland jaar. Het gaat allang niet meer om Lunacharski alleen. Hij is de spiegel van onze bemoeienis geworden.

In 2011 lieten we zijn naam verschijnen op een groot langwerpig LED-scherm op het Amsterdamse Museumplein in een publiek werk van John Baldessari (‘15 Seconds of Fame’). In de aanloop naar dit vluchtige moment, construeerden wij ad hoc een tijdelijke installatie met een van zijn werken en een korte herdenkingsceremonie in de stromende regen midden op het veld. Een groepje nieuwsgierige Italiaanse toeristen vormde het publiek. De film die we ervan maakten tonen we nu in Kaliningrad als onderdeel van een tentoonstelling met de titel ‘The rest of my life as an artist’, dat natuurlijk net zoveel op Lunacharski als op Topp & Dubio terug slaat. De titel reflecteert ons subjectieve perspectief op deze kunstenaar. In een meer objectieve kunstgeschiedschrijving zal Lunacharski ongetwijfeld worden overgeslagen en daarom doen we het zo. Tijdens de inrichting van de tentoonstelling maken we larger-than-life schetstekeningen van objecten uit Lunacharski’s oeuvre en noemen ze ‘Sketches for Sculptures’. We weten helemaal niet of Lunacharski vooraf schetsen maakten en daarom doen wij het voor hem. We tonen slechts twee originele fysieke werken. De rest van zijn sculpturale werk zullen we pas volgend jaar tonen. Eerst willen we weten of de Russen eigenlijk wel geïnteresseerd zijn in het werk van Lunacharski.

En dat zijn ze zeker. Op de opening wordt er hevig gediscussieerd en gespeculeerd over hem. De kunstenaarswereld in Kaliningrad is klein en dat leidt tot veel vragen. Waarom kende ik hem niet? En wie kende hem dan wel? Zou het een mystificatie kunnen zijn of heeft hij werkelijk bestaan? Moet er niet meer onderzoek naar hem plaatsvinden? Omdat onze presentatie samenvalt met het 15-jarig bestaan van het NCCA in Kaliningrad is de aansluitende groepstentoonstelling van kunstenaars uit Kaliningrad naar ons project vernoemd: «По следам Луначарского» ('In de voetsporen van Lunacharski'). Tijdens de live presentaties en rondleidingen vertellen we dat dit nog maar het begin is, en we nodigen kunstenaars en schrijvers uit om samen met ons het onderzoek voort te zetten. De resultaten zijn boven verwachting. Van de curatoren van NCCA horen we dat dit concept en deze manier van tentoonstellen hier volstrekt nieuw is en dat het goed is dat we er zijn. Ook de directeur van NCCA Moskou is enthousiast en het duurt niet lang, of hij nodigt ons uit om het project volgend jaar ook in Moskou te komen tonen.

Het valt ons op dat veel kunstenaars erg nieuwsgierig zijn naar het conceptuele karakter van dit project en ook daarom graag mee willen werken aan het vervolg in 2013. Een bekende schrijver oppert dat het goed zou zijn als elke buitenlandse kunstenaar die hier exposeert een beroemde maar vergeten Kaliningradse kunstenaar zou meenemen. Zelf is hij bezig met het idee om naast het graf van Immanuel Kant In het hart van Kaliningrad alvast een graf te maken voor Woody Allen (geboren als Allen Stewart 'Konigsberg'). Wat hem betreft zouden we daar ook het graf van Lunacharski naar toe kunnen verhuizen. Dat lijkt ons een goed idee. We praten nog wat over welke stappen er moeten worden ondernomen om dat voor elkaar te krijgen en besluiten verder van gedachten te wisselen in april als we weer terug komen voor vervolgonderzoek.

Het is inmiddels januari. De andere helft van Topp & Dubio wordt op dit moment ook onderworpen aan onderzoek en hopen we te horen of ‘we’ weer samen kunnen reizen. Vliegen zal waarschijnlijk worden afgeraden, maar gelukkig gaat er ook een trein. Net als die eerste keer in 2008, toen we op de terugreis van Kaliningrad naar Berlijn ons ergens in Polen afvroegen hoe Lunacharski’s werk er uit zou hebben gezien.